Elida ka lindur në vitin 1986 në një fshat të Pogradecit. Qysh kur ajo ishte foshnje, prindërit kuptuan se diçka nuk po shkonte mirë me të. Ajo nuk zgjatej për të marrë objektet apo lodrat, kur prindërit ia jepnin për të luajtur. Pas vizitave të njëpasnjëshme, mjekёt okulistё konstatuan se Elida nuk shikonte, pra ajo kishte lindur e verbër. Elida ka kryer studimet bachelor në degën “Punë sociale”, pranë universitetit “Aleksandër Xhuvani”, si dhe studimet e nivelit master shkencor në fushën e administrimit të shërbimeve sociale.

Me të mbaruar studimet universitare, Elida filloi të kërkojë punë. Aktivizohet pranë Shoqatës së të verbërve në Elbasan, ku edhe drejton një projekt, i cili ka në fokus të drejtat dhe socializimin e grave dhe vajzave me aftësi të kufizuara nё shikim. Pas 6 vitesh pritjeje, më në fund në janarin e vitit 2021, asaj i ofrohet një vend pune si punonjëse sociale në tre shkolla, në mënyrë që të plotësojë me shërbim numrin e përcaktuar të nxënësve.

Bashkëshortin e saj e ka njohur shumë herët, rreth 20 vite më parë, kur ai punonte si pjesë e stafit ndihmës në një kamp të organizuar posaçërisht për personat me aftësi të kufizuara. Asokohe, Elida as që e kishte menduar se mund të kishte diçka me të, sepse siç tregon: “Kurrë nuk e kisha menduar se pikërisht ai person një ditë do të bëhej bashkëshorti im.”

Vitet kaluan dhe Elida do të takohej sërish me atë që do të bëhej bashkëshorti i saj i ardhshëm. “Për shumë kohë nuk e kishim parë njëri-tjetrin dhe, rastësisht, bëhemi miq në rrjetet sociale dhe, në vitin 2021, nisёm të kishim një komunikim së bashku. Ai më ftoi për një kafe dhe m’u duk pak e habitshme, pasi kishim vite pa u takuar dhe nuk kisha asnjë informacion për të. U takuam dhe më tregoi se jeta e tij kishte marrë një tjetër rrjedhë, ndryshe nga ajo çfarë dija unë për të. Po prisja të më thoshte qëllimin e ftesës për kafe, por atë ditё nuk më tha asgjë. Më pas, për disa muaj, ne nuk u takuam më, pavarësisht se ftesat e tij ishin të shpeshta.

Dukej e vështirë të pranoja në të vërtetë atë që po kërkoja, duke njohur mentalitetin që mbizotëron ndaj personave me aftësi të kufizuara e, sidomos, për sa i përket krijimit të familjes. Në ato kohë, unë vazhdoja të frekuentoja një institucion fetar dhe disa herë ai erdhi atje dhe u përshëndetëm shkurtimisht. Kur bisedova me mikeshat e mia të ngushta dhe u kërkova ndonjë mendim, njëra prej tyre mё tha: “E pse jo? Duhet t’i japësh vetes tënde një mundësi.” E mora për

bazë sugjerimin e saj dhe pranova të dal me të. Që prej asaj kohe, daljet tona filluan të bëheshin shumë të shpeshta, derisa erdhi një moment që ai më shprehu dashurinë e tij. Dukej i sigurt, i vendosur dhe i qartё në gjithçka që thoshte. Pasiguritë e mia ishin të shumta: kaq i sigurt është që po kërkon të ketë përkrah një grua me aftësi të kufizuara nё shikim? Po reagimi i familjes së tij? Paragjykimet... Sigurisht, që edhe familja ime do të kishte dyshimet e saj në lidhje me këtë marrëdhënie.”

Dashuria i sfidoi të gjitha dyshimet që kishte Elida, por edhe familjet reciproke, të cilat, edhe pse nuk e patën aspak të lehtë ta pranonin, e respektuan dhe mirëpritën vendimin e tyre. Elida e kujton kështu prezantimin e parë me familjarët e bashkëshortit: “Prezantimi i parë me familjen e bashkëshortit tim ka qenë pak i sikletshëm. Duke njohur kulturën shqiptare, mendoja se nuk mund të ishte kaq e thjeshtë që një familje të pranonte dikë me aftësi të kufizuara, aq më tepër nëse ishe grua. Nuk mund të pretendoj se familjarёt e bashkëshortit tim nuk kanë pasur paragjykime ndaj aftësisё time tё kufizuar, por e them me shumë sinqeritet se jam ndjerё e vlerësuar dhe ata kanë qenë të kujdesshëm në çdo fjalë e veprim kundrejt meje.”

Pas kurorëzimit të dashurisë, për Elidën vjen momenti më i bukur dhe i rëndësishëm i jetës, sepse në dhjetor të vitit 2022 erdhi në jetë djali i tyre, Adior. Ajo e sheh këtë moment si realizimin e ëndrrës së saj më të madhe: “Është statusi më i bukur që kam: statusi mami! E kisha ëndërruar shumë pasjen e një fëmije dhe sa më shumë kalonin vitet, aq më shumё kjo ëndërr zhbëhej. Ndihem e bekuar dhe e realizuar në çdo aspekt të jetës.” Ajo tregon se kishte shumë frikë gjatë shtatzanisë, nëse do të arrinte ta rriste siç duhej djalin, por në sajë të ndihmës së bashkëshortit, por edhe të nënës së saj, ia ka dalë më së miri deri tani. Elida nuk harron të shprehë mirënjohjen më të madhe për nënën e saj: “Jam tepër falënderuese dhe mirënjohëse ndaj nënës sime”. Mbështetja e familjes është thelbësore, veçanërisht për shkak të mungesës së aksesueshmёrisё në transport dhe infrastrukturë për personat me aftësi të kufizuara në shikim, për të lëvizur të pavarur në qytet dhe në komunitet. Lumturia e Elidës zbehet herë pas here nga paragjykimet që i bien mbi krye, teksa i vijnë pëshpërimat e të tjerëve në vesh: “Të jesh prind me aftësi të kufizuara në shikim, do të thotë të përballesh edhe me sfida e paragjykime. Ajo që tani nuk më habit më është skepticizmi i njerëzve në rrugё, kur e pyesin mamanë time: djali i vajzës tënde? Ou, vërtet! E pashë një ditë që po e mbante në krahë dhe u tremba se mos po e rrёzonte!...

Është për të ardhur keq që shoqëria e sotme, ka mungesë të theksuar informacioni ndaj personave me aftësi të kufizuara dhe prindёrimit.”

Teksa shijon aromën e ëmbël të Adiorit dhe i përkëdhel kokën me flokët e bukur, ajo nuk harron të ndajë edhe një këshillë për të gjithë personat me aftësi të kufizuara: “Këmbëngulni më tepër dhe mos u ndalni të përmbushni dëshirat dhe ëndrrat që doni të realizoni. Ne kemi të drejta tё barabarta jo vetëm për t’u arsimuar e punësuar, por edhe pёr të pasur një partner, fëmijë dhe krijimin e një familjeje sipas dëshirës.”

Klismani ka lindur me probleme të dëgjimit, por kjo nuk e ka penguar që të punojë dhe të shijojë mundësitë e bukura që të dhuron jeta. Madje, prej vitesh, ai ka arritur të krijojë një lidhje të shëndoshë dashurie me Lidian dhe së bashku kanë dy fëmijë, një djalë dhe një vajzë. Njohja me Lidian ka qenë rastësore në mjediset e Shoqatës ku punon Klismani. Fillimisht ata kanë qenë thjesht miq, sepse ndanin shumë sfida e vështirësi që ndeshnin në përditshmëri. Më pas, gradualisht kjo miqësi u kthye në dashuri dhe sot ata jetojnë të lumtur së bashku. Klismani tregon se i bëri shumë përshtypje sinqeriteti dhe sytë shprehës të Lidias dhe kuptoi se jeta e tij nuk kishte kuptim pa buzëqeshjen dhe ngrohtësinë e saj.

Duke qenë se të dy kanë aftësi të kufizuara në dëgjim, e kuptojnë dhe e mbështesin njëri- tjetrin në çdo hap. Edhe familjet e tyre e kanë mbështetur këtë lidhje, sepse siç tregon Klismani, “të dy familjet tona kanë një eksperiencë lidhur me praninë e personave që nuk dëgjojnë dhe të dy familjet kanë qenë dakord me lidhjen tonë dhe nuk jemi ndeshur me kundërshtime, sepse e kuptuan që ne e donim njëri-tjetrin dhe kjo gjë i gëzonte ata.” Familjet jo vetëm që nuk e paragjykuan apo kundërshtuan lidhjen e tyre, por ofruan mbështetje të pakursyer në çdo hap të lidhjes së tyre.

Dashuria e tyre ka kaluar shumë sfida, sepse realiteti shqiptar nuk ofron mundësitë e nevojshme për gjithёpërfshirjen e personave me aftësi të kufizuara në dëgjim. Nuk ka mjaftueshëm interpretë të gjuhës së shenjave dhe kostot e shërbimit të tyre nuk mbulohen nga shteti në situata të rëndësishme të jetës së përditshme, kur duhet të marrin shërbime thelbësore. E njëjta gjë vlen edhe për format e tjera të aksesueshmërisë në informacion, si materialet e shtypura në gjuhë të thjeshtë ose titrat në video. Kjo bën që familjarët shpesh të bëjnë ndërmjetësuesit mes tyre dhe

institucioneve që të marrin informacionin e nevojshëm, por duke rezultuar në mungesë profesionalizmi dhe cёnim të privatësisë.

Kështu, Klismani pohon të gjithë përvojën e tij të vështirë në raport me mungesën e aksesueshmёrisё në informacion edhe për aspekte thellësisht private të jetës, siç janë marrëdhëniet seksuale, riprodhimi dhe planifikimi familjar. Sipas tij, “Ka qenë shumë i vështirë informacioni rreth shëndetit seksual e riprodhues. Kur Lidia ishte shtatzënë, ne kemi shkuar te mjeku të shoqëruar gjithmonë nga mamaja e Lidias. Ajo na ka ndihmuar me interpretim përgjatë të gjitha kontrolleve që ka pasur Lidia gjatë periudhës së shtatzënisë. E njëjta situatë, është edhe për shërbime të tjera që kanë të bëjnë me shëndetin seksual dhe riprodhues, planifikimin familjar etj.” Klismani e ka ndjerë fort peshën e mungesës së privatësisë, sidomos tek vizitat mjekësore, ku sipas tij, “ndjesia që ti je me familjarët aty, është problem, sepse nuk ndihesh mirë kur familjarët dëgjojnë gjërat e tua personale. Nëse do të kishte interpretё të gjuhës së shenjave, do të kishte privatësi edhe për ne. Aksesueshmëria në informacion dhe formatet e aksesueshme nuk janë të pranishme në vendin tonë, gjë që bën që ne personat me aftësi të kufizuara në dëgjim të mos kemi informacion thelbësor për shëndetin dhe trupin tonë.”

Përveç sfidave të përditshmërisë, jeta e tyre ka edhe shumë momente të bukura. Koha që kalojnë me fëmijët është e pakrahasueshme me asgjë tjetër. Klismani tregon se fëmijët janë lumturia e tij më e madhe. Teksa flet për përvojën kur u bë prind për herë të parë, thotë: “unë kur jam bërë prind për herë të parë, kam qenë shumë i lumtur dhe kisha një emocion të panjohur më parë. Bashkë me gëzimin që ndieja, kisha edhe shumë frikë. Isha shumë i shqetësuar, sepse fakti që unë nuk dëgjoj nuk do të mund ta ndihmoja fëmijën tim kur qante, nuk do të mund të kujdesesha sa duhet për të. Por prindërit e mi dhe të Lidias na kanë ndihmuar shumë. Dhe pse të dy fëmijët e mi nuk dëgjojnë, kjo nuk pёrbёn asnjë problem për ne dhe unë jam i lumtur, sepse me fëmijët e mi mund të flasim nё gjuhën e shenjave.”

Klismani u drejton edhe një mesazh të gjithë personave me aftësi të kufizuara, sidomos atyre të komunitetit të njerëzve që nuk dëgjojnë, duke u thënë: “unë jam shumë i lumtur që kam familjen time dhe shpresoj që fatin tim ta kenë edhe shumë të tjerë. Është e drejta e të gjithë personave që nuk dëgjojnë të krijojnë familjen e tyre.”

Në moshën 25-vjeçare, i udhëhequr nga dashuria për rrënjët, vendosi të kthehej në Shqipëri dhe ta ndërtonte jetën në Kurbin, ku edhe jeton aktualisht.

Në muajin korrik të vitit 2013, dy vjet pasi u rikthye për të jetuar në atdhe, fati e takon në mënyrë rastësore me atë që do të bëhej njeriu më i shtrenjtë për të, bashkëshorten e tij të ardhshme, Idën. Vetë Klintoni e kujton kështu atë takim: “Në momentin kur pashë Idën, m’u përforcua edhe më shumë ideja për të krijuar familje. Ishte një vajzë e gjatë, elegante, e bukur, me sy jeshil, me një buzëqeshje të ëmbël dhe e thjeshtë. Aty i thashë vetes ‘Ida do të jetë shoqja ime e jetës’. Për të dy ishte dashuri me shikim të parë. Mё pas ramё nё kontakt dhe, pas disa takimeve, u lidhëm me njëri-tjetrin e bashkëjetuam për rreth një vit. Ndërtuam ëndrra për jetën tonë dhe vendosëm të martohemi.”

Më 10 gusht të vitit 2014 zhvilluan ceremoninë e martesës shumë të lumtur e entuziastë për jetën e bukur që i priste dy të dashuruarit. Por jeta ka surprizat e befasitë e saj, shpesh të trishta e të paimagjinueshme për mendjen njerëzore. Teksa Klintoni shijonte frytet e ëmbla të mundit shumëvjeçar si sipërmarrës ndërtimi dhe njëherësh jetonte ditët më të lumtura të jetës si i porsamartuar, një aksident automobilistik ia shkërrmoqi të gjitha. Ishte pasditja e 18 shtatorit 2014, dita që bota iu shemb përpara syve dhe jeta e tij mori një drejtim krejt tjetër, një drejtim që as nuk mund ta kishte imagjinuar. Vetë Klintoni i tregon kështu ato momente, që ishin më të vështirat e jetës së tij: “Ne po jetonim ditë shumë të lumtura së bashku, deri në atë ditë të zezë ku, vetëm një muaj pas dasmës, unë fatkeqёsisht pësova dëmtime të rënda pas një aksidenti automobilistik.

Një vit rresht ngelëm nëpër spitale, si brenda ashtu dhe jashtë vendit. Kur isha në spital në Greqi, m’u shua çdo ëndërr, pasi doktorët më thanë se do të mbetesha tetraplegjik gjithë jetën, pra përdorues i një karrigeje me rrota. Nuk e dija se çfarë do të thoshte të jetosh në një karrige me rrota, ndihesha ndryshe nga të tjerët, ndihesha i veçuar dhe i mbyllur në veten time. Mendoja se të gjithë më shihnin mua. Ndihesha sikur më vёshtronin me përçmim dhe nuk doja të dilja fare nga shtëpia. Shumë vuajtje për shpirtin tim! Por ku ka dashuri, ka shpresë.” Ida i qëndroi pranë në çdo sekondë dhe në çdo spital e vend që ai shkonte për kurim. Për asnjë moment nuk u tremb nga ajo që i priste, por e inkurajonte dhe i falte dashuri Klintonit, duke ia kthyer dhimbjen në forcë për të ecur përpara. As familja e Idës nuk pati paragjykime për

vendimin e vajzës së tyre, por ndiheshin shumë të trishtuar nga ajo që i ndodhi Klintonit dhe përpiqeshin t’i gjendeshin pranë në të gjitha mënyrat. Dashuria e të rinjve triumfoi mbi këtë sprovë të rëndë, sepse siç tregon Klintoni: “Falë këmbëguljes së Idës për ta vazhduar jetën së bashku, unë fillova të pajtohesha me gjendjen time tё re. Edhe pse të dy e dinim që do të isha gjithmonë një person me aftësi të kufizuara dhe një përdorues i karriges me rrota, vendosëm të kishim një fëmijë.”

Dashuria dhe dëshira e tyre nuk mjaftonte, sepse për shkak të dëmtimit nga aksidenti, Klintoni nuk bënte dot fëmijë. Kjo ishte një tjetër sprovë e rëndë për të. Edhe pse kishte një jetë të rregullt seksuale, ëndrra e tij nuk po realizohej dhe ai ndihej i vrarë shpirtërisht. Por Zoti është i madh, thotë Klintoni, sepse “pas katër vitesh, me ndihmën e Zotit dhe me mbështetjen e stafit mjekësor në një spital privat në Tiranë, përmes procedurës IVF, ne u bëmë me fëmijë. Lindi djali ynë, Joen. I vumë këtë emër, sepse kishte një kuptim të veçantë. Joen, do të thotë ‘dhuratë nga Perëndia’. Ishte një përjetim i jashtëzakonshëm. Të dy u ndjemë sikur rilindëm. Harruam çdo të keqe që na kishte ndodhur.”

Çifti do të donte të kishte më shumë fëmijë në të ardhmen. Por procesi në sektorin privat është shumë i kushtueshëm. Klintoni dhe Ida shpresojnë të kenë të paktën një fëmijë tjetër së bashku përmes procedurës IVF, por këtë herë në institucionet publike shëndetësore.

Joeni i ngjan shumë si karakter babit të vet dhe tashmë është shoku më i ngushtë i tij e flet për gjithçka me të. Kur Joeni ishte i vogël, Klintoni gëzohej, por një mendim ia pushtonte gjithë qenien teksa shihte sytë e të birit: “E kam vuajtur shumë faktin se si do të reagojё djali im, kur të rritet dhe të kuptojë që babai i tij përdor një karrige me rrota dhe se nuk mund të ecë apo të lëvizë vetë. Jam munduar dhe vijoj të mundohem që t’ia shpjegoj se çfarë më ka ndodhur. Me dashuri dhe përkushtim besoj se ia kam dalë sadopak që djali im të mos ndihet keq për shkak të gjendjes sime, por të jetë krenar që ka prindër luftarak, që pavarësisht sfidave dhe shtigjeve ku i shpiu jeta, nuk u dorëzuan kurrë.”

Joeni e mbush me dritë e kuptim jetën e Idës e të Klintonit. Megjithatë, për Klintonin është e vështirë të jesh prind me aftësi të kufizuara dhe, në përditshmërinë e vet, ai e ndjen peshën e rëndë të pamundësive që ofron shoqëria dhe mjedisi shqiptar. Sipas tij, “të jesh prind me aftësi të kufizuara është sa ndjesi e bukur, aq edhe e vështirë, pasi ndeshesh me shumë sfida. Më ka munduar gjithmonë pjesa se si do të mundem t’ia dal mbanë për të rritur një fëmijë të lumtur dhe të shëndetshëm”.

Sot, 10 vjet pas aksidentit, ai së bashku me Idën, vetëm në sajë të këmbënguljes së tyre, kanë realizuar shumë ëndrra. Ata kanë arritur të hapin biznesin e tyre familjar dhe të ndihen të barabartë në shoqëri. Ata janë shembulli se si dashuria dhe përpjekja e përbashkët i mposht edhe dallgët më të furishme të jetës.

Mjekët në Shqipëri e diagnostikuan Kristinën me leucemi akute. Kristiana u çua për kurim në Pisa të Italisë nga një mik i dashur i babait të saj.

Pas disa muajsh me seanca kimioterapie, Kristiana shpëtoi nga sëmundja e rëndë dhe gëzimi u rikthye përsëri në familje. Por sipas mjekëve, kimioterapia kishte dhënë efekte anësore dhe Kristiana do të duhet të përdorte karrigen me rrota.

Nuk i ndaloi për asnjë çast përpjekjet për të ecur përpara. Pasi përfundoi shkollën 8-vjeçare tek “Emin Duraku”, vijoi studimet në shkollën e mesme të gjuhëve të huaja “Asim Vokshi”, sepse kishte pasion të madh për të njohur kulturat e huaja, pa e ditur kurrë që ky pasion do ta njihte edhe me bashkëshortin e saj të ardhshëm. Sot, ajo njeh gjashtë gjuhë të huaja: gjuhën angleze, koreane, italiane, spanjolle, turke dhe gjermane.

Gjatë viteve 2014-2019 kreu studimet për drejtësi dhe në vitin 2021 nisi punë si specialiste e çështjeve juridike në një institucion që ka në fokus shërbimin social.

Historia e saj e dashurisë zë fill në kohën e pandemisë, në fillim të vitit 2020. Kristiana, e nxitur nga pasioni që kishte për njohjen e gjuhëve dhe kulturave të huaja, vendosi të regjistrohej në një platformë kursesh online, në të cilën bëheshin shkëmbime leksionesh për njohjen e gjuhëve të ndryshme. Ajo u regjistrua në kursin e gjuhës koreane, sepse i pëlqente kjo kulturë, sidomos ishte e nxitur nga dëgjimi i këngëve dhe serialeve në këtë gjuhë. Ajo do të ofronte leksione mbi anglishten, ndërsa personi në anën tjetër të kompjuterit do t’i ofronte leksione të gjuhës koreane. Mësuesi i saj ishte Teo dhe ata çdo ditë e më tepër e tejkalonin kohën prej një ore, që ishte planifikuar për mësim, sepse bisedat e tyre nuk kishin fund. Të dy bisedonin me njëri-tjetrin për gjithçka, madje edhe për çёshtje personale. Ai i shprehu nevojën për të ditur më shumë mbi aftësinë e kufizuar, që ta kishte parasysh si të sillej, sepse informacioni që kishte ishte sipërfaqësor.

Pas lehtësimit të masave kundër Covid-it, në muajin shkurt të vitit 2021, ai udhëtoi për herë të parë drejt Shqipërisë. Tre javë qëndroi pranë Kristianës dhe takimi i drejtpërdrejtë e forcoi akoma më shumë lidhjen e tyre të dashurisë. Kjo periudhë ishte shumë e bukur për të rinjtë, por edhe shumë e vështirë, sidomos për Kristianën. Mes të tjerash, ajo tregon: “Paragjykimet, fatkeqësisht, kanё qenë të shumta që në fillim. Paragjykimet ishin të tilla, si: përse duhet që një person i “shëndetshëm” të lidhet me dikë me aftësi të kufizuara. Pse pranoi vajza me aftësi të kufizuara të lidhet me një djalë të “shëndetshëm”, duke e ditur që do ia vështirësonte jetën atij, etj. Ishte realisht shumë e vështirë për ta kaluar, sepse ishin thuajse të gjithë kundra lidhjes, por triumfoi dashuria dhe këmbëngulja e të dyve ne për ta vazhduar këtë lidhje, pavarësisht opinioneve të të tjerëve.”.

Familja dhe të afërmit e Kristianës ishin shumë më tepër paragjykues në raport me prindërit e Teos, të cilët e mirëpritën vendimin e djalit për t’u martuar më një vajzë shqiptare dhe me aftësi të kufizuara, sepse, sipas tyre, ajo që i ka ndodhur Kristianës në fëmijëri, mund t’i ndodhte kujtdo dhe, nëse djali i tyre ishte i lumtur, kjo ishte arsye e mjaftueshme për t’i kapërcyer të gjitha vështirësitë e tjera.

Në majin e vitit 2022, në dyvjetorin e lidhjes së tyre, ata e kurorëzuan dashurinë e tyre në martesë.

Vendimi për të pasur një fëmijë dhe, sidomos, momenti kur mbeti shtatzënë u shoqërua me shumë ankth e dilema nga Kristiana, sepse sipas saj: “Momenti kur e kupton se do të bëhesh prind është sa i bukur dhe i frikshëm, pasi është një sfidë e panjohur, sidomos kur je me aftësi të kufizuara. Mendon sa kufizime dhe sa liri do kesh në prindërim.”.

Gjithë procesi i shtatzënisë, që nga informacioni mbi konceptimin e deri në çastin e lindjes ishte një botë e panjohur jo vetëm për Kristianën, por edhe për mjekët shqiptarë.

Ajo tregon se nuk ka marrë shërbimet e nevojshme, që kanë të bëjnё me shëndetin seksual dhe riprodhues. As nga mjeku specialist nuk ka marrë ndonjë informacion specifik, që lidhej me gjendjen e saj. Për çdo informacion ajo ka lundruar për orë të tëra në internet, ku ka gjetur të dhëna,

sidomos në anglisht, mbi kujdesin që duhet të tregonte për shtatzëninë dhe për veten gjatë kësaj periudhe. Ajo e kujton kështu këtë periudhë: “Mbaj mend, në vizitën e parë mjeku përgjigjej disi me frikë, por sidoqoftë ishte mbështetës. Ndërsa, kur m’u desh të ndiqesha në maternitet për të vendosur për lindjen me operacion, mjekët ishin plot me paragjykime, ndoshta sepse nuk kishin marrë informacionin e duhur nga mjeku i mëparshëm ose ndoshta për mungesë protokollesh për raste si i imi. Dukej sikur nuk e prisnin që një grua paraplegjike të mund të mbetej shtatzënë apo ta kalonte shtatzëninë me sukses deri në fund. Pashë që nuk ishin të sigurtë si ta trajtonin lindjen e një gruaje me aftësi të kufizuara dhe kishin nevojё për më shumë kohë për ta studiuar si situatë.”. Kristiana lindi me anestezi të plotё dhe djali erdhi nё jetё i shëndetshëm, duke u sjellë lumturi të pafundme çiftit. Emri që zgjodhën t’i vinit ishte shumë domethënës, Hanёl, që do të thotë nga gjuha koreane në shqip: Qiell, paqe, parajsë.

Me gjithë sfidat e vështirësitë që ndesh në përditshmëri, sërish me ndihmën e Teos, po ia dalin ta rrisin me shumë përkujdes djalin e tyre. Ky dimension i ri jete për të, jo vetëm ia ka zbukuruar ditët, por e ka bërë më të vetëdijshme edhe për vlerat e saj si grua, prandaj ajo iu drejton një mesazh të gjithëve: “Mesazhi që me zemër do iu drejtoja personave me aftësi të kufizuara është se nuk duhet ta mendojmë veten si të pavlerë për të pasur dashurinë e dikujt. Aftësia e kufizuar nuk duhet ta ndalojë dashurinë. Diçka që kam vënë re është se personat me aftësi të kufizuara fokusohen vetëm tek aftësia e kufizuar dhe lënë pas gjithçka në jetën e tyre, duke përfshirë këtu kujdesin pёr shëndetin seksual e riprodhues.”.

Në vitin 1994 Stefani u regjistrua në Fakultetin e Drejtësisë, të cilin e mbaroi në vitin 1998 me rezultate shumë të mira. Stefani mban edhe titullin master shkencor në gjuhësi të sotme shqipe dhe është aktiv në rrjetet sociale, ku jep mendimet e veta për dukuri, probleme dhe ngjarje të aktualitetit, për çka gëzon një reputacion të respektueshëm.

Historia e tij e dashurisë zë fill në verën e vitit 1995, kur Stefani kishte mbaruar vitin e parë të studimeve në Fakultetin e Drejtësisë. Ai tregon se në fshatin M., i cili ndodhet tre kilometra në jug të qytetit të Lezhës, kishte një mik shumë të dashur, që quhej F. Gj., i cili ishte i verbër për shkak të një aksidenti me bombë. Meqënëse F. merrej me tregti dhe kishte hapur një dyqan në fshat, Stefani shkonte herë pas here në fshatin e tij, që ta ndihmonte e të ndante kohë me të. Pikërisht në këtë dyqan ai do të njihte njeriun e jetës, Valbonën.

Në dyqan vinin klientë të ndryshëm. Njëra prej tyre ishte Valbona, një vajzë nëntëmbëdhjetëvjeçare, e bukur, me flokë të dendura, të dredhura, gështenjë, e qeshur, energjike dhe shumë e dashur me fëmijët e F.. “Ajo vërtet nuk rrinte aq shumë sa për t’u shtruar në muhabet, por duke qenë se po më pëlqente përherë e më shumë, ato pak sekonda unë i shfrytëzoja për të shkëmbyer ndonjë batutë me të. Valbona ma kthente me shprehje njërrokëshe, por shumë të mprehta. Nisa të jetoja me therjet e ëmbla të këtyre batutave.

Por, ta marrë e mira, kjo vajzë po niste të më dukej gjithnjë e më tepër si imja, edhe pse s’guxoja t’i thosha një fjalë. Vajza konsiderohej si një ndër më të mirat e fshatit, në mos më e mira. Kësisoj, vetja më dukej si njëri nga xhuxhat përpara Borëbardhës. Mungonte vetëm princi, por ajo me siguri që s’do ta kishte aspak të vështirë ta gjente dhe, në mendjen time, ai mund të ishte kushdo në botë, përveç meje!

Pavarësisht të gjitha këtyre kleçkave, e pashmangshmja ndodhi. Erdhi një ditë kur dashuria ime për të u bë më e madhe se unë, aq e madhe sa s’mund ta mbaja dot të gjithën për vete, aq e fortë sa ajo nisi të më komandonte. Ishte 11 gushti i vitit 1995, dita që ma ndryshoi jetën përgjithmonë dhe pa të cilën unë kurrë s’do të isha bërë njeriu që jam sot.

Pas disa takimesh, Valbona më premtoi dashuri të përjetshme, edhe pse unë jo vetëm që s’i kisha bërë asnjë premtim që s’mund ta mbaja, por përkundrazi, e kisha paralajmëruar për mundësinë që në të ardhmen të humbisja edhe atë pak shikim që kisha. Jeta po më çonte në të tilla lartësi, sa nuk isha i sigurt se i meritoja!”. Valbona, duke pasur kushëri të largët dhe fqinj F., i njihte mirë vështirësitë e personave me aftësi të kufizuara në shikim dhe këto vështirësi nuk e penguan që të luftonte për dashurinë e saj. Nuk ia ndalёn hovin që t’i kapërcente të gjitha pengesat dhe paragjykimet. Stefani e kujton qashtër atë periudhë, teksa rrëfen: “Fillimi ka qenë veçanërisht i vështirë. Në respektim të zakoneve tona, kur erdhi momenti për t’i kërkuar familjes dorën e vajzës, unë shkova atje me një kushëri të parë të tim eti. I ati ishte i vetmi person në shtëpi që kundërshtonte ashpër. “Stefani mund të jetë zgjedhja më e keqe për të gjithë, por për mua është e vetmja zgjedhje e mundshme”, ishte shprehur Valbona. Në prill 1996, tetë muaj pas njohjes, i ati na ftoi për të dëgjuar përgjigjen e tij. P., ai burrë në dukje tigër, kishte një zemër prej qingji të butë. Kishte reflektuar dhe e kishte ndarë mendjen t’i jepte të drejtë dashurisë sonë. E di se tani po tund kryet dhe po më buzëqesh nga parajsa…”.

Stefani u martua me Valbonën dhe fryt i dashurisë së tyre janë dy djemtë, djali i madh Davidi, i cili lindi me 7 gusht 2001 dhe Emanueli, që lindi në 27 janar të vitit 2004. Stefani ndihet i bekuar si prind dhe në lidhje me sfidat e prindërimit ai shprehet se “Kam dëgjuar shpesh persona të verbër të thonë se sa shumë do të donin t’ua shihnin fytyrat të bijve. Jo se unë nuk dua, por mungesa e shqisës së të parit nuk përbën burim vuajtjeje në rastin tim. Mendoj se kam shumë mënyra të tjera për t’i njohur dhe identifikuar fëmijët e mi dhe për t’u lumturuar deri në çmenduri për pasurinë me të cilën më ka falur Zoti, duke më bërë prindin e tyre.”

Për sa i takon informacionit në lidhje me shëndetin seksual dhe riprodhues, ai tregon se nuk ka ekzistuar kultura e dhënies së informacioneve të tilla në qytetin ku jetonte. “Asohere as që bëhej fjalë për vetëdijen e personave me aftësi të kufizuara për të drejtat e tyre. Gjithçka që legjislacioni dhe politikat e shtetit shqiptar, sikurse ishin pagesa e aftësisë së kufizuar, përjashtimi nga taksat e drejtpërdrejta, faturat e reduktuara të transportit apo energjisë elektrike e të ngjashme interpretoheshin si akt bujarie nga ana e shtetit dhe jo si shprehje e të drejtave të personave me aftësi të kufizuara. Ndërkaq, gjithçka ishte e drejtuar kah asistencializmit dhe askush nuk fliste për përfshirje sociale. Unë kam qenë i punësuar nga viti 1998 deri në 2007, por nuk guxoja të kërkoja përshtatshmëri të vendit të punës apo elemente aksesueshmërie, nga frika se mos kjo mund të shpinte në pushimin tim nga puna si i bezdisshëm.”.

Tashmë që informacioni nuk mungon dhe ekziston një lloj ndërgjegjësimi për të drejtat e personave me aftësi të kufizuar, Stefani jep edhe një mesazh për të gjithë: “Personave me aftësi të kufizuara u them se jeta na është dhuruar për t’u jetuar dhe se nuk mund të thuash se kemi jetuar, nëse jetën nuk e kemi njohur në tërë kompleksitetin e vet. Jeta dashurore është një ndër aspektet më të bukura të ekzistencës, në mos më i bukuri, prandaj mos mendoni siç mendojnë personat qënuk kanë një aftësi të kufizuar se përmasa dashurore duhet hequr nga menuja e jetës suaj. Shkurt, mos kini asnjë tabu të diktuar nga aftësia juaj e kufizuar. Dëshironi dhe kërkoni nga jeta gjithçka që çdo njeri kërkon, përfshi jetën dashurore!

Shoqërisë në përgjithësi do t’i kujtoja se aftësia e kufizuar është një tipar identitar aspak më i rëndësishëm se çdo tipar tjetër i njeriut dhe se njeriu duhet dashur në gjithçka, përfshi aftësinë e tij të kufizuar. Nëse është kështu, çdo pengesë që mund t’u vihet përpara personave me aftësi të kufizuara në drejtim të realizimit të tyre të plotë, përfshi realizimin seksual, është e papranueshme.”.

Në fund, ai mendon se kjo jetë do të ishte më e bukur nëse përreth tij do të ekzistonte “një botë pa barriera, sidomos pa barriera sociale dhe institucionale, ekzistenca e të cilave për periudha të gjata kohe ka çuar në të jetuarit e jetës nën potencialet e mia të vërteta.”.

Veko e përshkruan poetikisht, të gjithë kalvarin e jetës së saj, duke rrëfyer:

“E ulur në një cep të jetës sime, pyesja veten në heshtje: çfarë kam unë që fëmijët nuk më afrohen, por klithin kur më shohin! Sa shumë dua që t’i përkëdhel e t’u flas ëmbël, t'u tregoj përralla me zogj e lule, e pastaj, butë-butë me ninullë engjëlli t’i vendos në gjumë nën shtroja. Ëndrra në diell! Ata nuk më bënin shoqe dhe nuk i donin përrallat e mia. Përgjigja nuk erdhi në çast, por ditë pas dite. Mësova hidhur se unë nuk e kisha lëkurën të butë në prekje dhe të pastër mermer në dukje. Ishte e vërtetë. Duke e vëzhguar fytyrën time vragë, ndjeja rrudha, një lloj alabastri të gërvishtur, një hundë të devijuar dhe një ballë të madh që vijonte gjer në mes të kokës. Nisa të qaja. Teta Monda, njeriu që më rriti dhe vazhdon të jetë pranë meje, më mundësoi të udhëtoja dy herë në Birmingam të Anglisë dhe t’i jepja një formë disi të rregullt fytyrës sime. Kjo u bë e mundur falë mjekes nga Anglia, Janet Godall dhe doktor Paul Levic. Me rigjenerimin edhe përmes kremrave, po kuptoja nga reagimet jo më të klithta, se pamja ime dukej më e rregullt.

U ngrita vrullshëm nga ajo histori, që nis kobshëm dhe luftova të jem një njeri. Një njeri që do të lindte sërish, që të ishte një grua, një e dashur për një burrë, një studente e letërsisë, një gazetare e radios dhe një nënë. Vendosa tё harroja se si dukesha për t’u bёrё siç desha.”.

Dëshira e saj më e madhe ishte të kishte një fëmijë, të bëhej nënë, të shkulte prej zemrës së saj një fëmijë dhe ta mbante në gji. Edhe pse nuk kishte një partner, ajo vendosi të bëhet nënë përmes metodave të riprodhimit të asistuar.

“Kisha dëgjuar për inseminimin artificial, por nuk e besoja dhe nuk e mendoja që një grua mund të bëhet nënë me gjilpëra dhe ilaçe. Mjekët më sqaruan në detaje sesi funksiononte kjo metodë dhe çfarë më priste. Pas tre muajve përpjekje dhe vajtje-ardhje në spital, kuptova se prisja një fëmijë!”, - shpjegon Veko.

Pas një shtatzënie normale, në qershorin e vitit 2022 ajo lindi një vajzë të bukur, të cilën e ka quajtur Xhan Mari. Emocionet dhe gjithë rrugëtimin e realizimit të ëndrrës së saj, ajo e përshkruan kështu: “Ia dorëzova trupin tim shkencës për të qenë një nënë, sepse një partner nuk më dha mundësinë të isha gruaja e tij. Unë bëra detyrën më njerëzore... të jetoj.

Qava dhe qesha lumturisht, u betova duke përkёdhelur barkun se do të isha gjithçka për krijesën që rritej brenda meje, duke më bërë gruan më të lumtur në 38 vjet. Pikërisht në moshën 38-vjeçare, mё 21 qershor të vitit 2022, qau në krahët e mi vajza ime e shtrenjtë, Xhan Mari. Atë mbrëmje qershori, kur erdhi në jetë vajza ime, dhoma ishte plot me lule dhe tullumbace, me dhurata dhe krahë, me rroba dhe buzëqeshje, me habi dhe ofshama gëzimi.”.

Jeta e saj si nënë e re u shoqërua me shumë momente të ëmbla, por edhe me shumë vështirësi e sfida. Megjithatë Veko tregon se u përshtat shpejt me jetën e re dhe ia ka dalë më së miri të kujdeset për vajzën e saj, e cila tashmë është 2 vjeç, kjo edhe sepse rrethohet nga njerëz që e duan dhe e ndihmojnë në përditshmërinë e saj: “Një ndihmë të madhe më dhanë motrat e mia, duke më mësuar si ta mbaja në krahë, si të tregoja kujdes me mbajtjen e kokës në jastëk të bebes, si ta laja e ta ndërroja, si ta vishja etj. Jam me fat sepse gjithmonë kam njerëz për gjërat që nuk mundem t’i bëj kundrejt të papriturave që dalin në kujdesin ndaj vajzës. Pas moshës 1-vjeçare, Xhana duket sikur më ndihmon, sepse shpreh çfarë ndien dhe duke më prekur me duar dhe duke më folur me gjysmat e fjalëve, kuptohemi fare mirë nënë e bijë. Marrosem pas jetës sime dhe bijës sime, kur më thërret apo më kërkon “mami!”, “mami!”.

Duke shprehur mirënjohjen më të madhe për Alma Hidrin, që e ka shoqëruar për 20 vjet, duke e udhëhequr nga dora sa në shkollë e në punë, po aq edhe maternitet apo vende të tjera ku ajo shkon, Veko tregon se, përveç momenteve të bukura, prindërimi ka edhe shumë lodhje, stres e sfida, që edhe për të nuk janë të pakta. Ajo nuk e mohon paragjykimin me të cilin përballet në shoqëri duke qenë nënë me aftësi të kufizuara: “Kam nevojë për ata njerëz që nuk pëshpëritin si bletët për aftësinë time tё kufizuar apo kur më paragjykojnë se përse vajza ime nuk e ka një baba. Përse unë si person me aftësi të kufizuara vendosa të bëhem nënë, e të tjera pyetje personale të këtij lloji. Unë vendos të hesht dhe t’i përgjigjem vetëm vajzës sime!”.

Veko, me modelin e vet jetësor, ka guxuar t’i realizojë të gjitha ëndrrat. Çka tregon se nëse ekziston vullneti, njeriu mund të arrijë gjithçka. Mesazhi i saj për gratë me aftësi të kufizuara që duan të bëhen nëna është: “Para se të jeni gati për t’u kujdesur për një foshnje, kujdesuni për veten, duke fituar pavarësi në gjithçka që ju duhet dhe të keni mbështetjen e familjes. Flisni hapur me prindërit, sepse ata janë mbështetja më e madhe për ju dhe fëmijën që ju doni të keni. Tregojani botës vlerat dhe formimin tuaj intelektual e njerëzor. Fëmija nuk është një veshje apo një telefon i ri që blihet për inat të dikujt. Fëmijën kërkojeni atëherë kur trupi dhe mendja juaj janë gati.”.

Veko me rrëfimin e saj thekson qartë se shoqëria mund ta bëjë më të lehtë për gratë me aftësi të kufizuara të jenë prindër, duke ofruar aksesueshmёri më të mirë në mjedisin fizik, në informacion dhe komunikim, në transport dhe duke ofruar shërbime mbështetëse si Asistenca Personale, që bëjnë të mundur që prindërit me aftësi të kufizuara t'i rrisin fëmijët e tyre me dinjitet, pa u mbështetur në kohën dhe vullnetin e mirë të të tjerëve, për të kryer aktivitete të përditshme.

Babai i Ilirit, me ndihmën e disa miqve të tij, arriti të sajonte një karrige me rrota për djalin. Me këtë karrige Iliri shkonte kudo, paraditeve shkonte në shkollë e pasditeve luante me shokët. Me këtë karrige, mes shumë vështirësish për shkak të mungesës së infrastrukturës, Iliri arriti të përfundonte arsimin fillor pranë shkollës “7 Marsi”. Më pas, me kohë të pjesshme kreu studimet e mëtejshme të detyrueshme dhe shkollën e mesme në gjimnazin “Kostandin Kristoforidhi”. Pas disa vitesh shkëputjeje, vendosi të regjistrohej në fakultet dhe të kryente studimet e larta për Drejtësi, ku më pas mori edhe licencën për avokat. Sot, ai ndihet i realizuar në planin profesional, por edhe në atë familjar.

Historia e tij e dashurisë i ka fillesat në vitin 2017, kur u njoh me bashkëshorten e tij Ylvien. Ai e kujton kështu atë periudhë: “Unë kam pasur një jetë shumë aktive në familje dhe shoqëri. Shoqëria dhe familja më ka ndihmuar që asnjëherë, të mos e ndiej veten të mёnjanuar. Duke pasur një jetë aktive, kam pasur ndër vite marrëdhënie të ndryshme intime me gra me dhe pa aftësi të kufizuara. Kjo do të thotë që kam pasur një jetë seksuale aktive, çka vazhdon të jetë një tabu në shoqërinë shqiptare për personat me aftësi të kufizuara. Me bashkëshorten jam njohur para 7 viteve. Në fillim shkëmbyem adresat e facebook-ut, me anë të një mikeshës sonë të përbashkët. Pasi folëm online, shkëmbyem edhe numrat e telefonit dhe lamë një takim. Takimi ishte miqësor dhe në kuadrin e njohjes. Vijuam në telefon edhe për disa ditë më vonë, sepse ajo jetonte në Tropojë dhe nuk mund të takoheshin nga afër çdo ditë. Disa ditë më vonë bisedat tona u ndërprenë. Mendova se kaq ishte dhe u mërzita shumë që nuk flisnim. Më mungonte zëri i saj dhe nuk e kuptoja se pse nuk lidhesha dot me të.

Pasi kishte kaluar një muaj dhe unë i kisha humbur tërësisht shpresat për një lidhje me Ylvien, ajo më merr sërish në telefon. Heshtja e saj njëmujore lidhej me një fatkeqësi familjare që i kishte ndodhur. U takuam përsëri dhe unë i shpreha ndjenjat e mia dhe faktin se më kishte munguar shumë gjatë kohës kur nuk komunikuam.”

Iliri, edhe pse e donte shumë Ylvien, kërkonte të ishte realist dhe i sinqertë me të në detaje, prandaj në takimin që i bashkoi përjetësisht së bashku, ai mendoi t’ia tregonte të gjitha vështirësitë e sfidat që e prisnin Ylvien nëse do të jetonte me të. Pra, ai donte t’i tregonte me çdo kusht se si mund të ishte jeta e saj pranë një personi me aftësi të kufizuara. Ai kujton detajet se si e realizoikëtë: “Puthjen e parë e kemi shkëmbyer në Valbonë. Atje shkova me një shok dhe me shoqen e nuses. Sapo mbërritëm atje, hëngrëm drekë dhe prenotuam dy dhoma. Dhomën time e mora në kat të dytë, në mënyrë që Ylvia t’i shihte vështirësitë që hasim ne. Nusja ime është person me aftësi të kufizuara në shikim. Megjithatë, deri kur më njohu mua nuk dinte shumë gjëra për sfidat e të paturit të një aftësie tё kufizuar fizike si e imja. Shkuam edhe një javë në plazh dhe aty vendosëm që tё martoheshim së bashku.”. Martesa mes të rinjve nuk u mirëprit nga familja e Ylvies, sepse ata kishin paragjykime dhe mungesë të theksuar njohurish për personat me aftësi të kufizuara në lëvizje. Iliri e ka ende të pashuar në mendje zhurmnajën e madhe që u bë para se ata të martoheshin:

“Në kohën kur u njoha me nusen dhe vendosëm që të kalonim jetën së bashku, unë isha i punësuar. Ana ekonomike është shumë e rëndësishme në jetën bashkëshortore. Kur i thashë familjes sime, ato ishin dakord për vendimin tim, por në momentin që nusja i tha familjes së vet, u bë nami. Mamaja e nuses nuk donte që ajo të martohej me mua, as motrat e saj nuk donin. Dashurinë tonë e miratuan vetëm njëra prej motrave dhe vëllai i nuses që jeton në Angli. Me pjesën tjetër të familjes u bë “luftë”, aq sa mamasë së nuses i thoshin njerëzit e saj të afërm: më mirë merri jetën vajzës, se sa ta lësh të martohet me një burrë me aftësi të kufizuara. Ata mendonin se meqë unë jam në këtë gjendje, nuk mund të kryej marrëdhënie seksuale dhe as nuk mund të bëj fëmijë. Pas shumë e shumë përpjekjesh nga ana e nuses, ata u bindën të gjithë.”.

Pasi bënë dasmën, planifikuan të kishin edhe fëmijë. Pa kaluar as një vit nga ceremonia e dasmës, erdhi në jetë Siari, djali i tyre, që tashmë është bërë 5 vjeç. Iliri e sheh prindërimin me plot sfida, por edhe me çaste të paharrueshme e emocionuese: “Në momentin që erdhi në jetë djali, jeta jonë u bë sa e mrekullueshme, aq dhe e vështirë. Vështirësitë janë nga më të ndryshmet. Netё pa gjumë, virozat që janë të pranishme në çdo stinë, por me shumë durim e dashuri ia kemi dalë. Vetëm kur të thërret “o babi!”, ose “o mami!”, çdo vështirësi dhe lodhje të largohet.”.

Iliri pranon se të qenit prind me aftësi të kufizuara është sfiduese për shkak të barrierave në infrastrukturë dhe mungesës së aksesueshmёrisё. Për të është e vështirë të ndjekë djalin e tij kudo, si për shembull ta shoqёrojё te dentisti ose thjesht të hyjё me tё në një dyqan lodrash. Ai sqaron se ndihesh sikur nuk po merr pjesë plotësisht në rritjen e tij.

Për aksesin në shërbimet e shëndetit seksual dhe riprodhues, ai thotë se në Tiranë aksesueshmёria pak a shumë është mirë në qendrat shëndetësore, sepse zakonisht ka rampa dhe ashensorë, edhe pse dhomat janë shumë të ngushta dhe me vështirësi manovron me karrige me rrota. Për të, problem i madh është ende paragjykimi i ofruesve të kujdesit shëndetësor në lidhje me aftësinë e kufizuar, seksualitetin dhe prindërimin.

Mesazhi që u jep të gjithë personave me aftësi të kufizuar lidhet me këshillën e tij për ta shijuar jetën në të gjitha drejtimet dhe për të mos u kufizuar në asnjë aspekt.

Pranvera ishte një vajzë e shkathët, që shkëlqente në mësime e kudo, derisa në mëngjesin e një dite kur ishte 13 vjeç, ndjeu se diçka po i ndodhte në trup. Ajo e kujton kështu atë moment në jetë: “Pas shumë analizash, diagnostikohem me sëmundje të rëndë. Në shtyllën kurrizore ndodhej një masë tumorale. Isha me fat, sepse nuk ishte malinj dhe nuk do të përsëritej më pas operacionit, sipas asaj që thanë mjekët. Tashmë kisha ngelur shtrirë dhe e prisja me gëzim operacionin, sepse mendova se çdo gjë do të normalizohej. Pas operacionit, m’u qetësua vetëm dhembja, por jo gjendja fizike, këmbët e mia nuk do të funksiononin më si dikur. Me ndihmën e fizioterapisë, përmirësimi ishte shumë i ngadaltë, gati i pandjeshëm. Me kalimin e kohës arrita të eci me shumë vështirësi, me ndihmën e patericave. Gjendja fizike nuk më pengoi të arsimohem, të kem punën dhe familjen time.” Për gati 10 vjet, Pranvera u shkëput nga shkolla e nga çdo lloj veprimtarie e jetës jashtë shtëpisë dhe kjo ishte një periudhë shumë e zymtë, që ajo e kujton me lot në sy: “Ka qenë një 10-vjeçar shumë i vështirë për mua dhe familjen time, ishim të dorëzuar, unë nuk e imagjinoja dot që do të kisha një jetë timen, derisa fillova të dal nga shtëpia, të njihem me njerëz si unë. Në vitin 2000 mësova të ngas makinën dhe arrita të kem makinën time. Ky ka qenë momenti me i lumtur i jetës, sepse tashmë kisha mundësi të dilja. E rifillova jetën time aty ku e kisha lënë, mbarova klasën e tetë, më pas gjimnazin me kohë të pjesshme. Pas një shkëputjeje 3-4 vjeçare, regjistrohem në Fakultetin e Shkencave Sociale, dega “Psikologji e përgjithshme”. Në vitin 2019-2021 ndjek studimet në master profesional për Planifikim Urban Social dhe Burime Njerëzore.”.

Përveç vitit 2000 që i dha lirinë për të lëvizur, pasi mësoi të përdorte vetë makinën, një tjetër vit i paharruar në jetën e Pranverës është viti 2005, kur ajo u njoh me bashkëshortin e saj Eltonin. Që kur ishte i vogël, Eltonin e kishin etiketuar “djali i ballkonit”, sepse rrinte gjithë kohën i mbyllur në shtëpi dhe shihte nga ballkoni të gjithë jetën jashtë. Ai pësoi paralizë të gjymtyrëve të poshtme kur ishte 18-muajsh, si pasojë e poliomielitit. Gjithë jetën e tij ai ka përdorur karrige me rrota. Pranvera na tregon rrethanat, në të cilat e njohu Eltonin:

“Ka qenë viti 2005, kur në zonën e llixhave të Elbasanit vijnë një grup të rinjsh, që përbëhej nga djem dhe vajza me aftësi të kufizuara. Organizatoren e projektit e njihja dhe ajo e dinte që unë banoja në atë zonë, prandaj më ftoi t’i bashkohem grupit 3-4 ditët e fundit. Mes tyre ishte edhe Eltoni, një djalë gazmor dhe shumë në harmoni me të gjithë. Ishte tip alegro dhe dukej sikur vetëm donte të festonte e të gëzonte tërë kohën pa e çarë kokën për opinionet e paragjykimet e të tjerëve, të cilat ishin me tepri në zonën ku ndodheshim. Qëndrimin e atyre 3-4 ditëve, Eltoni ma bëri shumë të bukur, më dukej sikur kisha kohë që e njihja. Më pas, në muajin korrik përmes një fondacioni, shkuam në kamp veror bashkë me Eltonin e të tjerë persona me aftësi të kufizuara. Në këtë kohë, patëm mundësinë të njiheshim më shumë me njëri-tjetrin. Te Eltoni pashë një pjesë shumë të çmuar njerëzore, vlerësova çiltërsinë, afrimitetin dhe dashurinë që u jepte të tjerёve. Kjo më bëri ta shoh ndryshe dhe t’i jepja konfirmimin Eltonit për pëlqimin që kishte ndaj meje.”.

Kështu, të dy nisën një lidhje të fortë miqësie e pëlqimi reciprok, ku ndanin së bashku jo vetëm vështirësitë që ndeshnin në përditshmëri, por edhe ndjenjat e dashurisë së madhe që kishin për njëri-tjetrin. Pas katër vitesh, menduan që lidhjen e tyre ta forcojnë akoma më tepër përmes bashkëjetesës. Edhe pse Pranvera, ishte vetë person me aftësi të kufizuara, familja e saj nuk e mirëpriti fillimisht këtë lidhje. Ajo tregon se të gjithë familjarët e saj ishin skeptik për këtë lidhje, madje mamaja i kishte thënë: “të paktën të përdorte patericat kështu si ti”. Pas shumë diskutimesh e përpjekjesh, Pranvera mori miratimin e familjes që të bashkëjetonte me Eltonin në Tiranë, sepse ai ishte i punësuar në kryeqytet.

Ajo pranon se edhe vetë nuk ishte plotësisht e sigurt për këtë hap të madh, jo se kishte dyshime për dashurinë e saj, por e trembnin vështirësitë që shkakton pamundësia e lëvizjes. “Përtej çdo gjëje apo paragjykimi, në maj të vitit 2009 vendosëm ta nisnim këtë rrugëtim, pa e ditur se ku do të na çonte. Na mjaftonte dashuria që kishim për njëri-tjetrin. Me kalimin e kohës, vështirësitë e para të jetës në çift po zbeheshin, sepse ne e pranuam që çdo ditë e jetës sonë do jetë një sfidë dhe ne do ia dalim.”.

Është e kuptueshme, nuk ishte e lehtë të gjesh informacione për shёndetin seksual dhe riprodhues të personave me aftësi të kufizuara, sepse për këtë temë nuk flitej nga askush në shoqëri.

Sot kanë 15 vjet që bashkëjetojnë dhe ia kanë dalë me sukses që të kenë një jetë të pavaruar në të gjitha kuptimet. Ata i kanë mposhtur të gjitha dyshimet e skepticizmin e familjarëve se mund të jetonin larg tyre dhe pa mbështetjen e tyre. Madje ata janë krenarë për arritjet e Pranverës dhe të Eltonit, sepse sot, pas shumë sakrificave dhe me kursimet shumëvjeçare, kanë arritur të blejnë një apartament të tyrin.

Ata kanë harmoni, dashuri e gjithçka tjetër, por kanë edhe një peng, sepse nuk arritën të bëheshin prindër. Pranvera tregon se “gjatë viteve të para të bashkëjetesës i druheshim faktit që fëmija jonë do të bullizohej në çdo stad të rritjes së tij, për faktin që është i lindur nga dy prindër me aftësi të kufizuara. Por pasi kaluan gati 10 vite nga bashkëjetesa, edhe me nxitjen e familjarëve

tanë, qё na thoshin se duhet ta bënim një fëmijë, sepse jeta merr tjetër kuptim, ne vendosëm të provonim me anë të procedurёs IVF. Brenda vitit bëmë dy procese, por rezultati qe negativ. U zhgënjyem, u mërzitëm shumë, sepse filluam të ëndërronim për prindërimin, por edhe kjo qe një sprovë për ne. U normalizuam emocionalisht dhe e pranuam faktin që nuk mund të kemi fëmijë. Sipas imagjinatës, do ishte bukur të kishte ndodhur, por nuk na mungon diçka, përderisa nuk e patëm kurrë. E duam dhe e adhurojmë jetën tonë në këtë pikë ku ndodhemi.”. E teksa jeton e qetë dhe e lumtur për arritjet që i kanë realizuar së bashku me Eltonin, Pranvera jep edhe një mesazh, jo vetëm për personat me aftësi të kufizuara, por për të gjithë njerëzit në përgjithësi: “Të guxojnë dhe të dinë të menaxhojnë jetën e tyre me ato pak të mira që mbart brenda saj. Të guxojnë të provojnë diçka ndryshe, edhe nëse e dinë që 99% do tё dështojnë, prapë do tё sigurojnë një përvojë plus në jetën e tyre. Nuk ka arritje pa sfida, jeta është e bukur me uljet dhe ngritjet e saj, jeta është e bukur me të gjitha ngjyrat.”

Vështirësia e lëvizjes e detyroi Gëzimin që ta ndërpriste shkollën e mesme dhe jo vetëm. Ishte një periudhë e vështirë në jetën e tij, sepse ai u ndesh me sfidën e të pasurit aftësi tё kufizuar fizike, që do të thotë nё rastin e tij përdorues i karriges me rrota dhe përballjen me barrierat që tё vendos shoqëria si mungesa e aksesueshmёrisё në mjedisin e ndërtuar dhe në transport, gjë që e bëri atë të përjashtohej nga arsimi dhe më vonë nga tregu i punës.

Në moshën 16-vjeçare, ai gjeti ngushëllim në besimin në Zot dhe pjesëmarrja në jetën fetare ishte për të një motiv dhe i dha një komunitet ku ndihej i mirëpritur dhe i pranuar. Humbja e babait ishte një tjetër goditje për të. Por kjo dhimbje e madhe iu kthye në forcë për të ecur përpara. Gëzimi e kujton kështu: “Në vitin 1997, kur unë isha 16 vjeç, humba babain dhe në këtë kohë njoha Zotin. Isha tip që shikoja shumë televizor dhe duke qenë se kur ndërronte jetë një i afërm, dhe aq më tepër babi, nuk ndizej televizori për një vit rresht, unë nisa të studioja me vëmendje të madhe libra fetarë. Më pas, nisa të shkoja rregullisht në një institucion fetar dhe të përfshihesha më tepër në besim. Aty zura miqësi me shumë besimtarë dhe fillova të ndihesha si në familje. Për pak kohë, u bëra drejtues i grupit të të rinjve falë përkushtimit dhe seriozitetit që kisha në besim. Ishte si një dhunti e imja të mësuarit e të tjerëve dhe nxitja e besimtarëve për të qëndruar fort në besim.”.

Ishte pikërisht institucioni fetar vendi ku Gëzimi gjeti jo vetëm komunitetin e tij dhe vendin e tij në botë, por edhe lumturinë më të madhe të jetës, sepse aty do të takonte Rinën, bashkëshorten e tij të ardhshme.

Ai tregon për mënyrën se si lindi dashuria mes tyre: “Isha 22 vjeç kur u njoha me Rinën, por kishim një marrëdhënie thjesht shoqërore dhe pa asnjë lloj interesi, apo shenje për të qenë diçka më tepër sesa ‘miq’. Ishte viti 2012, unë isha 30 vjeç kur nisi çdo gjë. Ne flisnim shumë në telefon, biseda bëhej shumë interesante dhe zgjaste pa kuptuar se si iknin minutat. Nëpër takimet tona në grup, e pashë veten pa kuptuar të dashuruar kokë e këmbë. Kisha dëshirë që ta shikoja pafund këtë vajzë. Mes gjithë atyre që vinin për të më dëgjuar në ligjëratat fetare, unë shihja vetëm sytë e asaj vajze. Ishte shumë e ëmbël dhe shumë e butë në zemër. Këto ishin dy cilësitë që ma bënë të qartë se isha dashuruar me Rinën. Ja shpreha këtë gjë dhe morëm kohën tonë për t’u njohur si njerëz që duan të lidhin jetën së bashku dhe përgjigja e saj ishte ‘Po’.”.

Rina e kishte mësues e mik Gëzimin, por nuk kishte informacion ose ndonjë eksperiencë me ndonjë të afërm që kishte aftësi të kufizuara. Ajo nuk dinte shumë gjëra për aftësinë e kufizuar, por e pyeste Gëzimin për gjithçka dhe përpiqej të lexonte në internet. Ishte e vështirë të fliste personalisht me njerëz, qofshin ata ofrues të kujdesit shëndetësor, për seksualitetin dhe aftësinë e kufizuar dhe ishte e pamendueshme që ajo të mund ta gjente këtë informacion në qendrën shëndetësore të zonës së saj.

Edhe pse ajo ishte një vajzë e re dhe me të gjitha mundësitë për të patur marrëdhënie të qëndrueshme me dikë pa aftësi të kufizuara, vendosi të martohej me Gëzimin dhe të ndiqte atë që i thoshte zemra.

Për Rinën ky ishte vendimi më i madh dhe më i vështirë në jetë. Vendimi i saj lëndoi shumë prej familjarëve të vet, të cilët ishin kundër kësaj dashurie. Pothuajse të gjithë i dolën kundra, sepse siç tregon Gëzimi: “Ata kurrsesi nuk donin që vajza e tyre e madhe, fëmija i tyre i parë të bënte një zgjedhje të tillë. Pasojat dhe sfidat për Rinën vijuan shumë gjatë, sepse për shumë kohë familja e saj nuk e pranoi këtë fakt dhe mbajtën qëndrim përjashtues e mohues ndaj saj. Me shumë durim, dashuri për njëri-tjetrin dhe besim te Zoti e kaluam edhe atë sfidë.”. Në vitin 2013 u martuan. Kjo ngjarje i gëzoi pa masë të gjithë të afërmit e Gëzimit. Por ai nuk ndihej mirë, teksa shihte që askush nga familjarët dhe të afërmit e Rinës nuk i erdhi në dasmë. Sigurisht, kjo situatë i shkaktonte shumë mërzi edhe Rinës, e cila e vuajti për një kohë të gjatë ndarjen prej tyre.

Një vit pas dasmës ata u bënë me djalë dhe dy vite pas djalit lindi edhe vajza e tyre. Tashmë ata u bënë katër dhe kjo do të thotë shumëçka për Gëzimin, i cili shprehet: “Zoti na do fort që tregohet bujar me ne. Fëmijët dhe nusja ime janë forcë për mua. Sfida e të qenit në karrige me rrota është ndonjëherë shumë e vogël, pasi shoh familjen time të bukur dhe fëmijët e mi teksa rriten duke më dhënë dashuri të pastër dhe të çmuar.”.

Familja e tyre formësohej dhe merrte jetë edhe nga sfidat, sepse sipas Gëzimit, njeriu rritet dhe e kupton më mirë shijen e jetës, kur ka mungesa e vështirësi: “Të jesh prind është bekim nga Zoti. Fëmijët tanë janë esenca e gjithë gjësë. Ata janë kaq të mirë dhe na japin forcë, zemër dhe shumë dashuri. Normalisht, aftësia e kufizuar e bën disi më të vështirë jetën. Për mua ёshtё sfiduese se nuk bëhem dot plotësisht pjesë e veprimtarive të tyre, sidomos jashtë shtëpisë, kjo për shkak të mungesës së aksesueshmërisë. Aksesueshmeria në qytet do ta lehtësonte më shumë lëvizjen tonë dhe do të na ndihmonte të ishim të katërt bashkë kudo si familje.”.

Ndaj, ai e mbyll rrëfimin e tij me një mesazh për më shumë aksesueshmëri për personat me aftësi të kufizuara në qytetet dhe komunitetet tona dhe sigurisht bën thirrje për më pak paragjykime ndaj marrëdhënieve intime dhe prindërimit për personat me aftësi të kufizuara.

Aksidenti do të ishte momenti, që ia ndyshoi katërcipërisht jetën, të cilin Zenepja e kujton kështu: “Me 24 gusht 1996 u nisa me vëllain me motor, që të shkoja në një dyqan për të provuar dhe zgjedhur fustanin e bardhë, i cili ishte ëndrra ime më e bukur asokohe. Teksa duheshin edhe 5 minuta për të mbërritur në vendin e caktuar, motori doli nga rruga dhe ne përfunduam në një humnerë.”

Pas muajsh qëndrimi dhe trajtimi në spital, ishte e qartë se ajo ishte paraplegjike nga aksidenti dhe se do t'i duhej të përdorte një karrige me rrota. Përveç përshtatjes me këtë ndryshim traumatik në jetë, asaj iu desh të përballet me një tjetër zhgënjim në atë moment kritik. I fejuari, i cili do të bëhej bashkëshorti i saj 15 ditë pas aksidentit, hoqi dorë nga martesa pikërisht për shkak të aftësisë së kufizuar.

Zenepja u kthye në shtëpi dhe u mbyll brenda katër mureve: “Prej 10 vitesh unë qëndroja në vetminë time dhe pse prindërit, vëllezërit dhe motrat më ofronin mundësi të shumta për të kaluar kohë jashtë atyre mureve. Por unë nuk pranoja, pasi më vinte turp të dilja me karrige me rrota. Dhjetё vite më pas vjen një ftesë nga një shoqatë, ku më thёrrisnin për një kamp në Pogradec. Ky udhëtim ma ndryshoi tërësisht optikën e të parit. Aty u njoha me shumë persona më aftësi të kufizuara. Pashë se si e jetonin jetën. Ishin të lumtur dhe plot optimizëm. Madje, disa prej tyre ishin edhe të dashuruar. Që nga ai moment jeta ime filloi të merrte një rrjedhë tjetër.”.

Dalja nga shtëpia dhe angazhimi në jetën sociale me të singjashmit e vet, e bëri Zenepen të reflektonte e të bëhej më aktive për të realizuar ato ëndrra që iu ndërprenë në mes dikur. Ajo mësoi të gjente mbështetje më shumë në Zot dhe me kohё u bë besimtare e devotshme.

Jeta i ndryshoi thelbësisht, kur nisi të shkonte në kampin e personave me aftësi të kufizuara në Marikaj, sepse arriti të punësohej në profesionin e edukatores në një kopsht për fëmijë që gjendej aty pranë. Angazhimi me fëmijët ia zbukuroi jetën dhe e bëri të qeshë e të lodrojë me botën e tyre të bukur.

Veç punës, në vitin 2009 ajo takohet me bashkëshortin e saj të ardhshëm, Gëzimin, një burrë i sjellshëm, me zemër të butë. Ai ishte gjithashtu person me aftësi të kufizuara. Më saktësisht, Gëzimi ishte paraplegjik dhe përdorues i karriges me rrota ashtu si ajo dhe po për shkak të një aksidenti rrugor. Në momentin e aksidentit, edhe Gëzimi ishte pranë martesёs, por pas kësaj e fejuara kishte hequr dorë nga martesa pikërisht për shkak të aftësisë sё kufizuar. Histori dhe njerëz të ngjashëm që takohen për të krijuar një familje.

Si familja e Zenepes, po ashtu edhe familja e Gëzimit patёn paragjykime për lidhjen në fillimet e veta, sepse e shikonin të paarritshme dhe të pamundur funksionimin e martesës mes tyre, sepse të dy pёrdornin karrige me rrota. Megjithatë, siç tregon Zenepja: “dashuria që kishim për njëri- tjetrin triumfoi. Ne e kuptojmë shumë mirë njeri-tjetrin për sfidat që dalin në jetë dhe për përballjen me to. Besimi na jep paqe, dashuri dhe forcë që t’i përballojmë me lehtësi, duke qenë të aftë, që shoqërisë dhe komunitetit t’i japim vlerat e pozitivitetin që na karakterizon, kemi bërë gjëra të bukura dhe me vlerë.”.

Pavarësisht sfidave, lidhja e tyre vazhdoi. Zenepja dhe Gëzimi ndërtuan një jetë së bashku në Marikaj. Ata të dy punuan shumë në të vetmin kopsht për fëmijë të zonës dhe falë kësaj arritën të ndërtonin nga e para një shtëpi të bukur që është plotësisht e aksesueshme për karriget me rrota, për të dy.

Por sigurisht që me kalimin e viteve dhe me arritjen e njëfarë rehatie me shtëpinë dhe punën ndjenin se diçka mungonte. Tё dy donin shumë të kishin një fëmijë dhe, megjithëse nuk ishte e lehtë dhe nuk kishte shumë informacion se si mund ta bënin realitet këtë ëndërr, ata vendosën të lëviznin çdo gur.

Në fakt, shumë vite pasi ishin bashkë dhe përmes procedurës IVF, Zenepja mbeti shtatzënë për herë të parë dhe ky ishte një lajm tepër i lumtur për çiftin. Nuk ishte një shtatzëni e lehtë dhe asaj iu desh të qëndronte në spital për shumë muaj para se të lindte vajzën e saj, por i gjithë mundi ia vlejti, kur pa për herë të parë krijesën e saj të bukur. Një nga gjërat më të bukura që çifti ka së bashku është vajza e tyre, El’anna, që ka kuptimin: “që Zoti m’u përgjigj”. Ishin lutjet e Zenepes dhe të Gëzimit që u përplotësuan dhe sot ata gëzojnë si një familje e bukur dhe e lumtur së bashku. Për Zenepen, ajo është “gjëja më e bukur, që më ka ndodhur ne jetë, është dashuri pa kushte, është frymëmarrje që të jep forcë, është vazhdimësia e jetës, është motivi për të ecur para...Çdo sfidë e përballon dhe nuk ndjen lodhje, por vetëm qetësi dhe gëzim. Është personi që na ka vënë emrin më të bukur: Mami dhe Babi.”. Zenepja e pati forcën për të gjetur vendin e saj në shoqëri, prandaj mesazhi i saj për të gjithë personat me aftësi të kufizuara është: “Asnjëherë mos u dorëzo nga sfidat e jetës!